Çanakkale Kent Müzesi ve Arşivi

Kent müzeleri şehrin kültürel ve tarihi altyapısına sahip çıkan koruyucu yapılardır. Bu yapılar şehrin tarih boyunca nasıl bir gelişim ve değişim gösterdiğini hatırlatma işlevine sahiptir. Kent müzeleri bünyelerinde barındırdıkları tarihi eserlerle kültürel belleği korumayı sağlar. Çanakkale Kent Müzesi ve Arşivi de bu bağlamda Çanakkale şehrinin kültürel belleğini muhafaza eden bir yapıdır. Çanakkale Kent Müzesi ve Arşivi, bugün Fetvane Sokak adıyla bilinen sokakta, şehrin tam merkezinde konumlanmıştır. Şehrin belleğini muhafaza eden Müze, pazartesi günleri kapalı olmakla beraber 1 Nisan ve 31 Ağustos tarihleri arasında 10.00-19.00 saatleri boyunca ve 1 Eylül ve 31 Mart tarihleri arasında 09.00-17.00 saatleri arasında ziyaretçilerini ağırlamaktadır. Her milli bayram tatilinde açık olan Müze, etkinliklerini Instagram, X ve elektronik posta aracılığıyla halka duyurmaktadır. Müze’nin bir internet sayfası olmakla beraber aktif biçimde kullanılmamaktadır ancak müzede bulunan broşürler müzenin temel tarihçesini ve içindeki eserlerin özelliklerini anlatmaktadır (Alkan ve Okca, 2022: 1353; Uralman, 2012: 150).

Bugün Çanakkale Kent Müzesi ve Arşivi adıyla bilinen yer, 19. yüzyıl sonlarında zemin katı dükkân, üst katı konut olacak biçimde iki katlı olarak inşa edilmiştir.   Tapu kayıtlarına göre yapının en eski maliki İstefani Sayano’dur ve dönemin sivil mimarisine uygun olarak inşa edilen binaya 1936 yılına gelindiğinde yeni sahibi Hüseyin Erol tarafından bir kat daha ilave edilir; böylece yapı üç katlı hale gelir. 1982 yılına kadar “Emek Otel” adıyla hizmet veren bina 46 yıllık hizmetinin ardından kapanır ve ilk inşa edildiği amacına tekrar dönerek dükkân olarak kullanılır. Bu sürecin ardından 2004 yılında Çanakkale Belediyesi tarafından yapı, “Çanakkale Kent Müzesi ve Arşivi” binasına dönüştürülmesi için satın alınır ve restore edilir. Restore etme sürecinin ardından 6 Mart 2009 tarihinde müze ve arşiv binası olarak kente kazandırılır (KK. 2; Uralman, 2012: 151).

“Kentler Anlatılınca Güzeldir” sloganına sahip ve bugün üç katlı olarak kullanılan yapıda kent müzeciliğini ve kent kültürünü korumak amacıyla her katın özel bir işlevi ve kullanım şekli bulunmaktadır. Müze’nin zemin katı bugün sergi salonu ve bağışlanan daktilolar ile dikiş makinelerini sergilemek için faal biçimde kullanılmaktadır. Belli aralıklarla Müze’nin sergi salonunda hem Müze tarafından düzenlenen sergiler hem de Çanakkale yerelinde çalışma göstermiş sanatçıların ve emekçilerin çalışmaları sergilenmektedir. Örnek olarak Müze tarafından organize edilen sergiler arasında Tahtacı Türkmenler veya Kardeş Kentler konularında sergiler yer alırken kent özelinde çalışan diğer zanaatkârların çalışmaları, Nilay Köksal Karaman ve İrem Çalışıcı Pala tarafından oluşturulan “Türk Çağı Anadolu Seramiklerinden İzler” ya da Deniz Özen’in 12 Mart ve 7 Mayıs 2025 arasındaki “Troyalı Dokular ve Dokumalar” sergileri olabilmektedir. Müze çalışanı Nevin Kaplan tarafından aktarılan bilgiye göre Müze’de “Kent Sohbetleri” adıyla yapılan etkinliklerde konuklar sergi salonundaki eserler üzerine her çarşamba saat 17.00 ile 18.00 arasında tartışmışlardır. Sohbetlerin içeriği sadece sergi salonuna has konularla sınırlı kalmayıp Çanakkale şehrini konu edinen konuşmalar da organize edilmiştir ancak anlaşıldığı kadarıyla Kent Sohbetleri bir süredir devam etmemektedir (KK. 1; KK. 2; Uralman, 2012: 163).

Müze’nin ikinci katında da tamamı bağışlanan eserler bulunmaktadır. İkinci katta yer alan eserler Çanakkale özelinde gerçekleşen yerel nitelikleri konu alan birkaç başlığa ayrılmıştır. Bunlar farklı etniğe sahip bireylerin Çanakkale’ye ne zaman geldiği, tarihi evlerin nasıl bir karakteristik yapıya sahip olduğu, İskele’nin hangi amaçlarla inşa edildiği, Çanakkale’de düzenlenen baloların konsepti, bugün Cuma Pazarı olarak bilinen pazaryerinin nasıl herkes için uğrak bir noktaya dönüştüğü, Çanakkale’de gelişen sanayide nelerin üretildiği ve sanayi ile ilişkili tarım, hayvancılık ve ticaretin zaman içinde nasıl başladığı ve en son olarak Atatürk’ün Çanakkale’ye yaptığı ziyaretler konu edinilmiştir. Bu başlıklar şehrin tarihsel dokusunu vurgulayan farklı yönlerdir ve kentin bahsi geçen özelliklerine karşılık gelen eserler bağış yoluyla Müze’de yer almıştır.

İkinci katta yer alan ve göç olaylarının anlatıldığı bölümde özellikle Rumların, Romanların, Ermenilerin ve Musevilerin şehre göç ettiği aktarılmaktadır. Şehre ilk göç eden kitle Türkler olmakla beraber diğer etnik gruplar şehrin kültürel yapısına zenginlik katmaktadır. Bu bölümde kılıç ve eski tarihi belgeler sergilenmektedir. Kentteki balo kültürünü temsil eden bir elbise ve bir çift topuklu ayakkabı kentteki kutlamaların eşsiz bir parçası olarak sergilenmektedir. Şehirdeki sanayinin nasıl şekillendiğini gösteren cam şişeler ve bir adet şarap fıçısı sanayinin nasıl bir işlev gösterdiğini yansıtmaktadır. Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerine ait müzik aletleri de burada sergilenmektedir. Cumhuriyet dönemindeki faaliyetlerin aktarıldığı bölümde bir adet piyano bulunmaktadır. Piyano 1880 ile 1885 yılları arasında Paris’te üretilmiş ve İstiklal İlköğretim Okulu tarafından bağışlanmıştır. Kentte haberleşme faaliyetlerinin aktarıldığı bölümde matbaanın Çanakkale’de ilk kez Murteza Esen tarafından kullanıldığı ve daha sonra Gündem Gazetesi’ne geçen makinenin Güngör Yıldız tarafından Müze’ye bağışlandığı aktarılmaktadır. Aynı katta önemli bir alan ayrılarak Atatürk’ün Çanakkale’ye yaptığı ziyaretlerin aktarıldığı bir bölümde Atatürk’ün, İran Şahı Rıza Şah Pehlevi ile kente üçüncü defa geldiği aktarılmaktadır. Bu alanda yer alan bir tabelada, “Ebedi Şef Atatürk İran Şahı Pehlevi Hazretleri ile 25.6.1934’te bu ağacın altında Ahmet Balaban’ın kahvesini içmişlerdir.” ibaresi yer almaktadır. Sergilenen eserlerin arasında iki adet bisiklet de bulunmaktadır. Bu bisikletlerden biri Yahudi cemaatinin son üyelerinden olan Aşar Yohay’a ait olup diğer eşi ve kızı tarafından bağışlanmıştır. Diğer bisikletin sahibi Girit’ten Çanakkale’ye göç eden Mustafa Serden’e aittir ve oğlu tarafından bağışlanmıştır.

Müze’de bulunan eserler ile Çanakkale Kent Müzesi ve Arşivi, kentin ruhunu korumuş ve yansıtmıştır. Eserlerin sergilenmesinden öte şehrin canlı ve dinamik yapısının anlatıldığı seminer salonu üçüncü katta yer almaktadır. Seminer salonunda bir adet kürsü ve konuklar için sandalyeler bulunmaktadır. KAF | Kültür Araştırmaları ve Faaliyetleri Derneği’nin 17 Kasım 2024 tarihinde Çanakkale Belediyesi ve Çanakkale Kent Müzesi ve Arşivi ortaklığında başlattığı KAF | Seminerler serisi 25 Mayıs 2025 tarihine dek her pazar öğlen saat 14.00'te bu salonda gerçekleşmiştir. Aynı katta izin ile girilen arşiv yer almaktadır ve bu arşive kentte yayımlanan yayınlar muhafaza edilmektedir. Arşiv odasına bakıldığında karşımıza gazeteler, dergiler ve kitaplar çıkmaktadır. Tüm eserlerin Çanakkale özelinde yayınlandığı aktarılmaktadır. Arşivde bulunan gazeteler arasında Aynalı Pazar, Değişim, Kalem, Çanakkale Haber, Yenice İda, Özgür ve Olay; kitaplar arasında sempozyum ve Çanakkale temalı kitaplar; son olarak dergiler arasında Truva Turizm tarafından çıkartılan Seyahatname, Anafarta, Çanakkale Belediyesi tarafından çıkartılan Barışın Kenti Çanakkale, Troia, Müze tarafından yayınlanan Fetva dergileri vardır. Müze tarafından çıkartılan Fetva dergisi yayın hayatına 2009 senesinde başlamış olup tahminen son sayısının Nisan 2016 olduğu düşünülmektedir. İki ayda bir yayınlanan Fetva’da, her sayıda bir gündem konusu bulunmakta ve kentte yerel basın, Fetvane Sokak’ta değişen yaşam, esnaflar, çocukların kenti gibi Çanakkale’yi konu edinen farklı dosya konularına yer verilmiştir. Müze bugün Troya Müzesi tarafından denetlenmekte olup ziyaretçilerini ağırlamak üzere Fetvane Sokak’ta ziyaretçilerini beklemektedir (KK. 3).

Kaynakça

Alkan, F., ve Okca, A. K. (2022). Kent Müzesi Kurulum Süreci ve Yerel Müzecilik, Journal Of Academıc Socıal Resources, 7(43), 1352–1360.

 https://doi.org/10.29228/asrjournal.65848

Uralman, N. H. (2012). Müze Halkla İlişkileri Aracılığıyla Kentlilik Bilinci Oluşturma: Çanakkale’deki Müzelerin Değerlendirilmesi. [Yayınlanmış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.

Sözlü Kaynaklar

KK. 1: Emre Erdoğan, 1987 doğumlu, üniversite mezunu, müze personeli, Çanakkale.

KK. 2: Nevin Kaplan, 1971 doğumlu, lise mezunu, müze personeli, Çanakkale.

KK. 3: Nur Akyel, 1988 doğumlu, üniversite mezunu, müze personeli, Çanakkale.