Çanakkale Halk Bahçesi
- Ümit İşlek
- 12 saat önce
- 4 dakikada okunur
Çanakkale Merkez’de bulunan ve çoğu zaman sessizliği, doğa ile bütünleşmiş durumuyla öne çıkan Çanakkale Halk Bahçesi, az bilinen ilginç tarihi ve kültürel bir arka plana sahiptir. İskele Meydanı’nın hemen yanında ve ünlü Truva Atı’nın arkasında yer almasıyla ulaşım olanakları bakımında elverişlidir. Günümüzde vatandaşların özellikle yaz aylarında serinlemek için uğradığı bu yeşil mekân bir zamanlar bir hobi bahçesiydi. Burada dikkat çeken ağaçların çeşitliliği ve kuşların yoğunluğu, bahçenin özel bir mülk olarak bilinçli bir şekilde bu tasarıma konulmasından ileri gelmektedir. Öyle ki bu bahçe bir zamanlar Kalvert ailesinin geniş bir alana yayılmış arazisinin önemli bir parçası ve dinlenme mekânıydı. Bu sebeple aile, zaman içerisinde bu alanı kendi isteğine göre ağaçlandırmıştır. Kalvert ailesinden dolayı bu yer “İngiliz Parkı”, “Kalvert/Calvert Parkı” gibi isimlerle de anılmıştır.
Kalvert ailesi, 1839 Tanzimat Fermanı sonrasında yabancılara verilen haklar çerçevesinde Osmanlı’da ticaret yapma haklarından yararlanmak için Çanakkale’ye gelen ailelerdendir. Çanakkale, bulunduğu jeopolitik konum itibariyle bir savunma kenti görünümündeyken 1840’tan itibaren bir liman ve ticaret şehri hâline gelmeye başlamıştır. Kalvert gibi aileler buraya yerleştikten sonra araziler satın almış ve buralarda evler, yalılar, iş yerleri ve hatta mahalleler oluşturmuşlardır (Gökdemir ve Çelik, 2023: 218). Ailenin büyüğü olan Frank Calvert Malta kökenli bir arkeoloji meraklısıdır. Bu ailenin ilkin 1840’larda buraya geldikleri ve günümüzde basketbol sahası olarak tarif edilen Morabbin Parkı ile Truva Atı’nın bulunduğu yere yalılarını yaptıkları anlaşılmaktadır. Ahmet Kolkoparan, bu yalının 1845-1850 yılları arasında inşa edildiğini belirtmektedir (Çanakkale Kent Müzesi, 2019). Frank Calvert, 1857’den itibaren İngiliz ticari ataşeliğini yapmıştır (Çolak, 2024). Kalvertlerin 1866’da yalının önünde çekilmiş bir aile fotoğrafları da mevcuttur. Bu yalının 1926 yılında çekilmiş bir fotoğrafı vardır ve yalı 1930’lu yılların sonunda yıkılmıştır.
Günümüzde tarif edilen yer ile Halk Bahçesi arasından Kayserili Ahmet Paşa Caddesi geçmekteyse de bu cadde 1890’ların ortasında itibaren oluşmaya başlamıştır. Buna rağmen bahçe, yalının bir parçası olarak varlığını korumuştur. Yalı 1930’ların sonunda yıkılmış ve geriye kalan bahçe kamulaştırılmıştır. Bahçenin yüz ölçümü 36.500 m²’dir ve kamusallaştırılıp park hâline getirilme tarihi 1938’dir. Bahçenin içerisinde pek çok bitki türü vardır. Bunlar çoğunlukla geniş yapraklı ağaç ve çalılardan oluşmaktadır. Bitkilerin Akdeniz iklimine uygun oldukları söylenebilir. Bahçe içerisinde yer alan bitkilerin büyük bir kısmı Kalvertlerden kalmış, bir kısmı ise daha sonra eklenmiştir. Halk Bahçesi’nde bulunan Cupressus sempervirens L., Pinus brutia L., Ulmus campestris L. gibi bitki türleri 1930’lardan beri korunmaktadır (Erduran ve Kabaş, 2010: 192). Bahçenin asıl alanı 150 dönüm civarındadır ve günümüzde hâlâ var olan stadyuma kadar devam etmiştir. Kalvertlerin ilgi alanlarında olan at biniciliği için konağın uzak yerlerinde at ahırları ve haraları da zaman içerisinde oluşturulmuştur (Çolak, 2024). Bahçe içerisinde 85’ten fazla bitki ve ağaç türü vardır. Günümüzde burada 900 civarında ağaç bulunmaktadır. Bir bahçede bu kadar çok ağaç türünün bulunmasının sebebi dönem modasıyla ilgilidir. Dönemin zengin ailelerinin, bahçelerindeki ağaç çeşitliliğini kullanarak zenginliklerini vurguladıkları anlaşılmaktadır. Bahçede dünyanın çeşitli yerlerinden getirilmiş ağaçların bulunmasının nedeni budur (Çanakkale Bienali, t.y.).
Alanda geniş yapraklı ağaçların yer aldığı yollar, süs bitkileri, renkli çalı ve ağaççıklar görülmektedir. Alan içerisinde pek çok yaya yolu bulunduğu gibi bu yollarda zemin döşemelerine de yer verilmiştir. Bahçe içerisine girildiğinde göze çarpan ilk unsurlar bitkisel yoğunluk ve yollardır. Sahip olduğu çevresel olanaklar dolayısıyla birçok kullanım alanına sahiptir ve vatandaşlar tarafından rağbet görmektedir. Pergola, taş yol, havuz gibi kent plastiği açısından türlü peyzaj unsurlarına yer verilen alan yenilenmiş hâli ile vatandaşların dinlenme, eğlenme, gezinme vb. rekreasyonel etkinliklerini karşılamaktadır. Bahçenin günümüz durumunda kullanıcılar için spor, yaya aksları, çocuk oyun alanları, kafe, amfi ve tuvaletler bulunmaktadır (Sağlık, Demir, Çelik, Durdymyradov ve Bayrak, 2021: 724).
Bu denli çeşitli olanakların bir arada bulunduğu Halk Bahçesi, sahip olduğu özelliklerden dolayı rağbet görmektedir. Vatandaşlar hem bağımsız hem kurum ve kuruluşlarca düzenlenen etkinliklerde hoş zaman geçirmekte ve eğlenmektedirler. Uzmanların belirlemelerine göre Halk Bahçesi ve Özgürlük Parkı, kentin en önemli yeşil alanlarındandır. Halk Bahçesi’nin içerisinde yer alan ağaçlar, hayvanlar, yürüyüş yolları gibi unsurlar onu bir bakıma Çanakkale’nin Central Park’ı hâline getirmektedir. Nitekim burası her anlamda bir rekreasyon alanı olarak işlev görmektedir. Ayrıca yılın her mevsiminde ve bilhassa yaz dönemlerinde vatandaşların dinlenmek için kullandıkları bu alan, uzun yıllardır düzenlenen Uluslararası Troia Festivali’nin ilk organizasyonlarına da ev sahipliği yapmıştır. Yine bu alan tohum takas şenlikleri, kermesler, el sanatları sergileri gibi etkinliklere de ev sahipliği yapmıştır (Dinç ve Yolcu, 2024: 1039). Ayrıca geçtiğimiz dönemlerde burada ÇOMÜ Kent Fest, kuş gözlem etkinlikleri, 23 Nisan etkinlikleri, Troya Kültür Yolu Festivali gibi etkinlik ve festivaller yapılmaya devam etmektedir. Tüm bu sebeplerden ötürü Halk Bahçesi Çanakkale’de, bir bellek mekânı olarak var olmaya devam etmektedir.
Halk Bahçesi; yalnızca bir dinlenme alanı değil, aynı zamanda Çanakkale’nin sosyokültürel belleğinde iz bırakmış bir kültür taşıyıcısı konumundadır. Kalvert ailesinden kalan kültürel izler Levanten kültürünü veya bir süre sonra Çanakkaleli olmuş Hıristiyan kültürünü, 1938’de kamusallaştırılmasıyla ise alanın Cumhuriyet politikasını yansıtmaktadır. Alan içerisinde yer alan süs havuzları, amfi tiyatro, heykeller de bunu desteklemektedir. Bu sebeple Halk Bahçesi içerisinde zaman geçiren vatandaşlar hem tarihsel hem toplumsal mirasa şahitlik etmektedirler. Bellek çalışmaları kapsamında ele alındığında bu mekân hem geçmiş hem modern zamanın izlerini taşımasıyla bir hafıza mekânıdır. Çanakkale’de yaşayanlar için Halk Bahçesi yalnızca bir dinlenme veya yürüyüş alanı değil, aynı zamanda kentle duygusal ilişki kurulan bir yerdir.
Kaynakça
Çanakkale Bienali. (t.y.). Halk Bahçesi - Kent Ekolojisi Turu [Erişim Tarihi: 25.05.2025]. https://www.canakkalebienali.com/kent-ekolojisi/halk-bahcesi-arboretum/
Çanakkale Kent Müzesi. (2019, Ocak 1). 26 Aralık 2018 - Eski Kent Fotoğrafları. [Erişim Tarihi: 25.05.2025].
Çolak, Ş. E. (17 Şubat 2024). “Halk Bahçesi’nin Eski Adını Biliyor muyuz?” [Erişim Tarihi: 25.05.2025]
Dinç, M., ve Yolcu, M. A. (2024). Kentsel Mekânların Folklorik İşlevleri: Çanakkale Örneği. Folklor Akademi Dergisi, 7(3), 1032–1048.
Erduran, F. ve Kabaş, S. (2010). Parklarda Ekolojik Koşullarla Dengeli, İşlevsel ve Estetik Bitkilendirme İlkelerinin Çanakkale Halk Bahçesi Örneğinde İrdelenmesi. Ekoloji, 19(74), 190–199.
Gökdemir, S. ve Çelik, A. Z. (2023). Çanakkale Şehir Merkezindeki Levantenler ve Yaşam Alanlarının Turistik Kültür Rotası Olarak Belirlenmesi. Sinop Üniversitesi Boyabat İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi e-Dergisi, 3(2), 210-236.
Sağlık, A., Demir, S., Çelik, R., Durdymyradov, O. ve Bayrak, M. İ. (2021). Çanakkale Halk Bahçesi’nin Herkes İçin Tasarım İlkeleri Açısından İrdelenmesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 23(3), 720-732
Comments